Schematy: jak dzieci uczą się przez zabawę

Spróbuj lepiej zrozumieć zabawy swojego dziecka, obserwuj występujące w nich wzory i schematy – i pomóż mu uczyć się świata.

Czy twoje dziecko lubi napełniać torebki, puszki i garnki małymi przedmiotami? Czy fascynuje się kółkami, obręczami i wszystkim tym, co się toczy lub kręci? Czy zdajesz sobie sprawę, że takie wzory zachowań to przykłady schematów, działań typowych dla dzieci odkrywających otaczający świat i próbujących zrozumieć, jak on funkcjonuje?

Dzieci od urodzenia zachowują się według określonych wzorów – schematem jest na przykład ssanie czy chwytanie przedmiotów. W miarę rozwoju dziecka schematów jest coraz więcej i stają się one coraz bardziej złożone.

Naukowcy sądzą, że istnieje kilka podstawowych typów schematów: pionowe (ruch w górę i w dół), zamykające (wkładanie przedmiotów do wnętrza innych przedmiotów), okrężne (ruchy „dookoła”), związane z przemieszczaniem „nad i pod” przedmiotami albo z ruchem „przez” przeszkody. Inni badacze identyfikują także schematy związane z zabawami, takie jak łączenie.

Realizując te schematy małe dzieci zdobywają wiedzę i umiejętności, które stanowią podstawę dla niemal wszystkiego, co będą robiły w późniejszym życiu – od pisania po prowadzenie samochodu.

Uważna obserwacja i zwracanie uwagi na wzory i schematy występujące w zabawach twojego dziecka pomogą ci podsuwać mu inne aktywności i zabawki pasujące do tych schematów. W ten sposób dziecko może dłużej skupiać uwagę, a ty pomagasz mu przejść etap rozwojowy, nad którym obecnie pracuje.

Niektóre dzieci lubią na przykład wkładać małe przedmioty do większych pojemników – to może sugerować, jakie inne aktywności i zabawy mogą im się wydać interesujące, a przy tym stymulować uczenie się i myślenie.

Jeśli wiesz, że twoje dziecko interesuje się „zamykaniem” (wkładaniem jednych przedmiotów do wnętrza innych), możesz zaproponować mu zabawy, które będą pasować do tego etapu, na przykład zabawę w namiot, sortowanie lalek-matrioszek, przygotowywanie dań typu „coś w czymś” (takich jak kanapki czy naleśniki) albo chowanie się w dużych pudełkach.

Dziecko będące na etapie schematów okrężnych lubi zwykle długo kręcić się na karuzeli czy choćby wokół własnej osi. Fascynują je kręcące się koła wielkich ciężarówek i wszędzie wyszukuje obiekty które są okrągłe lub mają kółka. Ciekawe może być dla niego rysowanie kółek (które będą się często pojawiać na jego pracach plastycznych) czy wałkowanie ciasta lub plasteliny.

Możesz także zauważyć, że twoje dziecko uwielbia wspinać się na drabinki, rysować pionowe linie, ustawiać wysokie wieże z klocków, przyglądać się ptakom i samolotom, skakać i wdrapywać na dużą wysokość. Jeśli uznasz, że chodzi o schematy typu „góra – dół” czy „nad i pod”, zaproponuj dziecku wizytę w centrum handlowym i jeżdżenie windą czy ruchomymi schodami, zabawę w zrzucanie zabawek na spadochronach czy turlanie piłki w dół zbocza.

Dopasowując to, co dziecko robi w domu do tego, czego uczy się w grupie, rodzice i opiekunowie mają okazję lepiej zrozumieć jego zainteresowania i wspierać proces uczenia się, bo to, co oferują dziecku, lepiej wpasowuje się w jego własne wzory rozwojowe.

Małe dziecko uczy się głównie na poziomie fizycznym – proces zdobywania wiedzy i umiejętności zawsze opiera się na ruchu. Maluch podskakuje, obraca się, chowa za przedmiotami, turla; zdrowe i szczęśliwe dziecko porusza się niemal bez przerwy. Ruch wpływa pozytywnie nie tylko na jego rozwój fizyczny, ale także intelektualny.

Kilka podstawowych typów schematów (takich, jak pionowe, zamykające, „nad i pod” czy „przez”) wymaga od dziecka wykonywania ruchów, a potem – kreślenia znaków, które zawierają w sobie linie potrzebne do zapisywania liter w różnych językach. Dlatego wczesny rozwój poprzez schematy zauważalne w fizycznym zachowaniu dziecka zapewnia podstawy umożliwiające późniejszą naukę pisania.

Tekst oparty na badaniach profesor Cathy Nutbrown, kierowniczki katedry pedagogiki na University od Sheffield. Prof. Nutbrown była konsultantką programu „Kręciołki” nadawanego na kanale CBeebies.