Pomóż dziecku próbować nowych rzeczy

Na czym polega teoria „growth mindset” (nastawienie na rozwój) i jak może ona pomóc twojemu dziecku w nauce i zdobywaniu umiejętności społecznych?

Metoda oparta na teorii „growth mindset” pomaga w rozwijaniu sfery emocjonalnej dzieci i korygowaniu ich zachowania. Wykorzystanie jej w codziennych relacjach z najmłodszymi to doskonały sposób na zaangażowanie ich w tematy i działania, których starają się unikać ze względu strach przed porażką.

Dla dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym podstawami procesu uczenia się są umiejętność czytania, pisania, liczenia oraz działania plastyczne. Jeśli w którejś z tych dziedzin dziecko zaczyna zostawać w tyle – i jeśli uwierzy, że jego zdolności i talenty nie rozwijają się – bardzo łatwo się zniechęca. Wyjaśnimy, w jaki sposób nastawienie do działania może wpływać na myślenie, naukę i rozwój dziecka. Chodzi o „fixed mindset”, czyli nastawienie sztywne, nastawienie na niezmienność oraz „growth mindset” – nastawienie na rozwój.

Na czym polega nastawienie na rozwój?

Czy twoje dziecko kiedykolwiek powiedziało ci: „Nie ma sensu próbować, nigdy tego nie zrobię!”? Czy kiedykolwiek zdarzyło mu się unikać robienia czegoś dlatego, że w przeszłości mu się to nie udawało?

Tego typu uczucia mogą być związane z samooceną – czy chodzi o pracę w szkole, czy o sport, czy nawet o umiejętność panowania nad swoimi emocjami i zachowaniem.

Niektóre dzieci mają tendencję do łatwego wycofywania się z zadań wymagających wysiłku albo w ogóle nie chcą podejmować działań, z którymi wcześniej miały problemy. Wychodzą z założenia, że bycie w czymś dobrym to pewien ustalony stan, nad którym nie mają kontroli. Takie myślenie psychologowie nazywają nastawieniem sztywnym, nastawieniem na niezmienność.

Z kolei inne dzieci szybko podnoszą się po porażkach i chętnie odkrywają, w jaki sposób mogą się poprawić. Wierzą, że umiejętności i wyniki można udoskonalać przez trening albo szukanie innego sposobu osiągnięcia celu. Taki sposób myślenia to właśnie „growth mindset”, nastawienie na rozwój (nastawienie rozwojowe). Wyćwiczenie takiego podejścia pomoże dziecku zyskać odporność na życiowe trudności. A rodzic może tu bardzo pomóc.

Czy określone umiejętności i zdolności są wrodzone?

Profesor Carol Dweck, amerykańska psycholog, zwraca uwagę na wielość teorii dotyczących żródła pochodzenia naszych umiejętności i zdolności.

Dzieci i dorośli o nastawieniu rozwojowym (growth mindset) uznają, że inteligencję i zdolności można rozwijać i wykształcać w sobie za pomocą konkretnych działań, wysiłków, uporu, sprawdzania różnych strategii i uczenia się na błędach.

Z kolei ludzie o nastawieniu sztywnym (fixed mindset) są przekonani, że nasza inteligencja i zdolności są niezmienne – rodzimy się z nimi i nie mamy na nie wpływu.

Jak rozwijają się różne nastawienia i dlaczego są tak ważne?

Większość dzieci bardzo lubi się uczyć. Gdy jednak osiągają wiek, w którym zaczynają porównywać się z innymi, niektóre zamiast skupiać się na nauce, myślą o wynikach. Chcą czuć się lepsze, zdolniejsze. Dziecko o sztywnym nastawieniu zakłada, że jeśli coś mu nie wyszło, jeśli popełniło błąd albo musi wkładać w coś dużo wysiłku, na pewno nie jest dostatecznie zdolne. Takie podejście sprawia, że zaczyna unikać wyzwań i wybiera działania, które uznaje za łatwe. Osoby te – także dorośli – mają poczucie, że nie kontrolują swoich zdolności i są bezradni w obliczu przeciwności i problemów. Szybko się zniechęcają. Skutkuje to niską samooceną i przekonaniem, że nie ma sensu się starać.

Z czasem dziecko, które ma takie odczucia, przestaje próbować, a czasami nawet przejawia zachowania destrukcyjne (próbuje odwrócić uwagę otoczenia od faktu, że sobie nie radzi).

Dzieci o nastawieniu rozwojowym myślą zupełnie inaczej. Wierzą, że jeśli będą się starać i ćwiczyć w danej dziedzinie, mogą być lepsze. Kiedy więc stają przed wyzwaniem, tym bardziej zależy im na osiągnięciu sukcesu, wytrwaniu i pokonaniu przeciwności. Zwykle mają poczucie, że kontrolują sytuację, nie przeraża ich ciężka praca i możliwość porażki.

Nikt nie lubi przegrywać, ale dziecko nastawione na rozwój nie pozwala, aby porażka definiowała to, kim jest; przeciwnie – problemy je motywują. Takie dziecko wręcz lubi wyzwania, bo lubi poczucie, że czegoś dokonało. Lubi osiągać sukces mimo trudności.

Naukowcy odkryli, że budowanie nastawienia rozwojowego pomaga dzieciom radzić sobie w szkole. Są silniej zmotywowane, bardziej zaangażowane w pracę w klasie i zwykle dostają wyższe oceny. Wiele badań na ten temat przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych (bo właśnie w USA to podejście jest najbardziej popularne) i w Wielkiej Brytanii.

Nie chodzi tylko o osiągnięcia w nauce. Wyniki badań sugerują, że nastawienie na rozwój zwiększa także otwartość dzieci na podejmowanie nowych wyzwań i rozwiązywanie problemów, nawet tych nie do przeskoczenia. Okazuje się, że wpływa także na poprawę zachowania, podnosi poziom zadowolenia z życia i pomaga kontrolować emocje.

Jak pomóc dziecku budować nastawienie na rozwój?

W podejściu tym nie chodzi tylko realizowanie czy demonstrowanie zdolności i umiejętności. Chodzi przede wszystkim o ocenę własnych talentów.

Wysoko ustawiaj poprzeczkę

Wielu ludzi uważa, że obniżanie oczekiwań pomaga dziecku podnieść samoocenę („Nieważne, spróbujmy czegoś łatwiejszego”). To nieprawda. Stawianie wyższych wymagań działa jak samospełniająca się przepowiednia – świadczy o twojej wierze w umiejętności dziecka, co z kolei ma pozytywny wpływ na jego przekonania, zachowania i wyniki.

Zachęcaj dziecko do wytrwałości i upartego dążenia do celu

Wiemy, że mózg adaptuje się do nowych informacji i działań, tworząc nowe połączenia nerwowe. Pomóż dziecku uwierzyć, że wyzwanie to pozytywne zjawisko – w ten sposób ćwiczy się i rozwija jego mózg!

Świętuj popełnione błędy!

Strach przed popełnieniem błędu i wiążącym się z nim poczuciem wstydu może powstrzymać dziecko przed próbowaniem. Wszyscy jednak popełniamy błędy. Postaraj się zatem, aby twoje dziecko wykorzystało je jako okazję do nauki, a nie jako powód do wstydu. Jeśli ktoś nie popełnia błędów, prawdopodobnie albo nic nie robi, albo za mało się stara.

Wykorzystuj wzory do naśladowania

Twoje dziecko na pewno ma ulubionych sportowców, muzyków czy nauczycieli. Wykorzystaj to. Porozmawiajcie, jak wyglądała droga tych idoli do sukcesu. W ten sposób rozwiązuje się problem mitu uzdolnień – jeśli ktoś jest w czymś dobry, mamy tendencję do myślenia, że taki się urodził. Pokaż dziecku, że to nie tak. Zamiast skupiać się na wrodzonych zdolnościach idola, pokaż jego pierwsze próby i starania, naukę, wytrwałość w pracy nad sobą, wszystkie błędy i pomyłki – to, co doprowadziło tę osobę na szczyt.

Chwal z wyczuciem

Czy sposób chwalenia dziecka może pomóc budować nastawienie na rozwój? Tak. To naturalne, że kiedy dziecko zrobi coś dobrze, chcesz je pochwalić. Badania wykazały, że sposób chwalenia ma ogromne znaczenie. Czasami może on sprawiać, że dziecko będzie budowało sztywne nastawienie.

Chwalenie dziecka za jego zdolności („Wychodzi ci to tak naturalnie!”, „Jesteś taki mądry”, „Wszystko, za co się weźmiesz, idzie ci świetnie”, czy nawet „To na pewno jedna z twoich mocnych stron!”) może prowadzić do wiary w to, że nie ma kontroli nad swoimi sukcesami.

W takim chwaleniu zwracamy uwagę na bycie „mądrym”, „naturalnym” czy „utalentowanym”. Oczywiście w krótkiej perspektywie takie słowa sprawią dziecku przyjemność – gorzej, jeśli następnym razem nie uda mu się już być tak dobrym. Jeśli dziecko uwierzy, że odniosło sukces po prostu dlatego, że jest mądre, sytuacja porażki może sprawić, że straci wiarę w siebie.

Dlatego lepiej, by dorośli chwalili dziecko za wysiłki, które podejmuje, za strategie, które wybiera albo za same wyniki: „Widać, że bardzo się starałeś, brawo!”, „Ćwiczysz i ćwiczysz, więc jesteś w tym coraz lepsza”, „Znalazłeś doskonały sposób i świetnie ci poszło!”

Taki typ informacji zwrotnej pomoże dziecku budować odporność na porażki, bo pokazuje, jak powinno się zachowywać, kiedy trafia na trudności albo kiedy coś się nie udaje –próbować dalej, bardziej się starać albo spróbować innego sposobu. Podejmować działania, nad którymi ma kontrolę.

Taki typ chwalenia psychologowie nazywają nagradzaniem za proces. Badania profesor Dweck wykazały, że kiedy rodzice używali tego typu pochwał, dzieci miały większą motywację.

Czy jeśli dziecko było dotychczas chwalone w inny sposób, nie jest za późno na zmianę?

Nigdy nie jest za późno na zmianę nastawienia. Pracowaliśmy z dziećmi i młodzieżą w różnym wieku, od trzylatków po studentów wyższych uczelni, a także z osobami dorosłymi i wiemy, że każdy może zbudować w sobie nastawienie na rozwój – mówi profesor Dweck.

Sztuka polega na tym, aby być szczerym i otwartym. Jeśli planujesz zmienić sposób, w jaki chwalisz swoje dziecko albo zachowania, które starasz się wzmacniać, powiedz mu wprost, dlaczego to robisz. Po prostu wyjaśnij mu, na czym polega nastawienie na rozwój.

Nie chcemy powiedzieć, że każdy rodzi się z takimi samymi uzdolnieniami i możliwościami. Chodzi o to, że ćwiczenie, wysiłek i znajdowanie najlepszych strategii działania to najważniejsze czynniki decydujące o przyszłych sukcesach twojego dziecka. Są dużo ważniejsze od naturalnych zdolności, z którymi przyszło na świat.

autorzy: dr Frances Warren i dr Sherria Hoskins, University of Portsmouth