Jak pomagać dzieciom radzić sobie ze zmianami

W jaki sposób wspierać dzieci, aby lepiej radziły sobie ze zmianami.

Zmiany mają na twoje dziecko ogromny wpływ – a w ciągu pierwszych kilku lat życia tych zmian jest naprawdę sporo. Są wśród nich zmiany dramatyczne – takie, jak separacja z najważniejszą osobą w życiu, kiedy rodzic wraca do pracy – i te drobne, jak zmiana godziny ulubionego programu na kanale CBeebies.

Wyjazd na wakacje, pójście do przedszkola, przeprowadzka: wszystko to, co ty, osoba dorosła, uważasz za ciekawe i ekscytujące, dla dziecka może być źródłem wielu niepokojów i lęków. To w takich sytuacjach okazuje się, że dziecko nagle stało się „niegrzeczne”, że łatwo się denerwuje, że czasami wraca do zachowań, z których już „wyrosło”.

Dlaczego zmiany mają na dzieci tak silny wpływ?

Laverne Antrobus, psycholog dziecięca, tłumaczy, że rutyna i schematy są dla dzieci bardzo ważne. Dziecko potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, a kiedy wie, że sprawy toczą się ustalonym trybem, wie także, że wszystko jest pod kontrolą.

My, dorośli, lepiej radzimy sobie ze zmianami, bo potrafimy przewidywać i wyobrażać sobie, do czego one doprowadzą – w tym celu wcześniej przygotowujemy się na zmiany, zdobywamy wiedzę, wykorzystujemy wcześniejsze doświadczenia.

Małe dzieci nie mają jeszcze dostatecznych kompetencji językowych i za mało rozumieją, żeby przewidywać czy wyobrazić sobie, co będzie „potem”. Także ich doświadczenia życiowe są jeszcze zbyt skromne – dlatego nawet pozornie bardzo niewielkie zmiany mogą postawić na głowie cały znany maluchowi świat.

I tu z pomocą przychodzi rozwój: w miarę, jak dziecko rośnie i nabywa doświadczeń, stopniowo rozwija umiejętności radzenia sobie z nowymi sytuacjami.

Duża zmiana – na przykład pójście do przedszkola – może początkowo wydawać się dziecku bardzo trudna. Z czasem jednak dziecko dostrzega, że udało się ją przeżyć i że nie była aż tak trudna, jak myślało na początku – a to z kolei sprawia, że każda następna zmiana wydaje się już nieco łatwiejsza i nie budzi aż takiego lęku.

Porady eksperta: jak pomóc dziecku radzić sobie ze zmianami

Trzymaj się ustalonego porządku

Rutyna codziennych działań jest dla dziecka bardzo ważna – zwłaszcza ustalony schemat czynności przed snem, podejmowanych codziennie o tej samej porze.

Takie schematy uświadamiają dziecku, że niezależnie od wszelkich innych zmian są rzeczy, które pozostają niezmienne.

Cichy, spokojny czas spędzony sam na sam z rodzicem pod koniec dnia to także okazja do tego, aby dziecko porozmawiało z tobą o swoich zmartwieniach i niepokojach w bezpiecznym, znanym środowisku.

Działaj spokojnie i konsekwentnie

Jasne: łatwiej to powiedzieć, niż zrobić – zwłaszcza, kiedy zmiany, których boi się dziecko, niepokoją także Ciebie. Jeśli jednak dziecko widzi twój spokój i konsekwencję, to odbiera w ten sposób sygnał, że ty panujesz nad sytuacją i nie ma o co się martwić.

Może pojawić się pokusa, żeby „zadośćuczynić” dziecku za trudne zmiany, na przykład pobłażając zachowaniom, których normalnie nie akceptujesz. To błąd: dziecko będzie czuło się bezpieczniej, jeśli tego nie zrobisz i jeśli ustalone granice pozostaną na miejscu; da mu to poczucie, że mimo zmian ty nadal jesteś tą samą osobą i że te same rzeczy i sprawy nadal są ważne.

Rozmawiaj

Im lepiej przygotujesz dziecko na nadchodzące zmiany, tym łatwiej będzie mu sobie z nimi poradzić.

Pamiętaj, aby dać dziecku czas na zadawanie pytań i wyrażanie obaw, kiedy już dojdzie do zmian: często na początku wydaje się, że wszystko jest w porządku, a dopiero po pewnym czasie widać, jaki wpływ wywarły na dziecko trudne wydarzenia.

Przygotuj się

Przygotowanie to podstawa. Jeśli na przykład dziecko idzie do nowego przedszkola, warto „przećwiczyć” z nim drogę tam i z powrotem, i porozmawiać o tym, co będzie jadło na drugie śniadanie: chodzi o to, aby wiedziało, czego może się spodziewać.

W przypadku małych dzieci pomocne mogą się okazać zdjęcia i obrazki. Możesz na przykład przygotować „linię czasu” ukazująca przeprowadzkę do nowego domu: przykleić na ścianie zdjęcia starego i nowego domu – i całą sekwencję zdarzeń „pomiędzy”. Dzięki temu dziecko będzie mogło łatwo wyobrazić sobie, co ma się wydarzyć i kiedy.

Kiedy ulubiony program telewizyjny zmienia godzinę

Rutyna i ustalony porządek dnia są dla dziecka bardzo ważne. Dzieci instynktownie wiedzą, kiedy zaczyna się ich ulubiony program w telewizji – na przykład „tuż po obiedzie”. Jeśli nagle coś się zmieni i o tej porze programu nie będzie, dziecko może poczuć się bardzo zaniepokojone.

Ekipa CBeebies doskonale rozumie, że takie sytuacje mogą sprawiać przykrość małym widzom – dlatego zawsze staramy się zawiadamiać o zmianach ramówki z odpowiednim wyprzedzeniem.

Zmiany a dzieci autystyczne

Dla niektórych dzieci – zwłaszcza tych ze spektrum autystycznego – nieoczekiwane zmiany ustalonego porządku rzeczy mogą być szczególnie trudne. Wielu dzieciom cierpiącym na zburzenia typu autystycznego łatwiej radzić sobie z przetwarzaniem informacji, jeśli zostanie im ona przedstawiona w formie wizualnej – można do tego celu wykorzystać graficzne rozkłady zajęć i tak zwane „social stories”, które pomogą im zrozumieć zmiany zachodzące w ich życiu.

„Social stories” to krótkie opisy konkretnych sytuacji, wydarzeń i czynności, zawierające podstawowe informacje o tym, czego w danej sytuacji można się spodziewać i dlaczego.