Jak być przyjacielem: kompetencje społeczne

Pomóż dziecku nauczyć się „grzecznie bawić” z innymi.

Jak być przyjacielem

Wszyscy to znamy. Jesteście w parku / na placu zabaw / u znajomych. Wydaje się, że twoje dziecko świetnie się bawi – i nagle, jak grom z jasnego nieba… słyszysz płacz, odwracasz się i widzisz, że jakieś dziecko przyłożyło twojemu ciężką zabawką. Albo gorzej: oblewasz się rumieńcem wstydu, kiedy okazuje się, że to twoje dziecko napadło na jedno z pozostałych – nagle i najwyraźniej bez powodu!

Tak: uczenie dziecka jak „grzecznie bawić się” z innymi może okazać się nieustanną walką.

Chcemy, żeby dzieci były grzeczne dla innych, żeby dzieliły się zabawkami – a jednocześnie gdzieś w głębi duszy oczekujemy, że będą miały silne charaktery i tyle wiary w siebie, żeby w razie potrzeby walczyć o swoje.

Jak ty, rodzic, możesz pomóc swojemu dziecku zrozumieć, co znaczy przyjaźń? Jak określić, kiedy kończą się „normalne”, dziecięce konflikty, a zaczyna się prześladowanie i zastraszanie? I co możemy w takiej sytuacji zrobić?

Dzieci zwykle nie nawiązują prawdziwych przyjaźni wcześniej, niż w wieku szkolnym (i to raczej nie w pierwszej czy drugiej klasie). Na pewno jednak nigdy nie jest za wcześnie, żeby przygotowywać dziecko do budowania zdrowych, dojrzałych relacji w przyszłości. Dwie najważniejsze cechy umożliwiające nawiązywanie dobrych przyjaźni to umiejętność patrzenia na sprawy i wydarzenia z perspektywy innych oraz umiejętność rozwiązywania konfliktów.

Najlepsze, co możesz zrobić, aby rozwijać w dziecku te umiejętności, to rozmawiać z nim i zachęcać do proponowania własnych rozwiązań. „Jak myślisz, jak czuł się Kuba, kiedy zabrałeś mu samochodziki?” „Jak ty się czujesz, kiedy ktoś zabiera twoje samochodziki?” „Ty i Kuba jednocześnie chcecie się bawić pociągiem – jak możemy to sprawiedliwie rozwiązać?”

Nauka robienia czegoś na zmianę jest bardzo ważna – w ten sposób dziecko zdobywa elementarne umiejętności, których będzie potrzebowało także w dorosłym życiu, takie jak czekanie na innych czy branie pod uwagę ich potrzeb. Możesz zacząć taki trening bardzo wcześnie, na przykład grając wspólnie w proste gry planszowe czy proponując dziecku robienie na zmianę jakichś wesołych rzeczy (choćby – skakanie w kałuży). Im częściej to robisz, tym bardziej dziecko przyzwyczaja się do takich zachowań i z czasem stają się one jego drugą naturą.

Dzieci często się kłócą się i spierają – do pewnego stopnia jest to po prostu naturalna część procesu rozwoju ich kompetencji społecznych. Niekiedy jednak niegrzeczne zachowanie powtarza się często, przekracza pewne granice i przechodzi w agresję.

Zwykle takie sytuacje mają miejsce wtedy, kiedy dzieci zaczynają tworzyć grupy – jeśli wtedy nauczą się agresywnych zachowań, takie działania mogą stać się ich sposobem na zdobywanie tego, czego chcą. Dużym wyzwaniem jest sytuacja, kiedy niektóre dzieci próbują „rządzić” i dyrygować innymi – pozostałe mogą wtedy odnieść wrażenie, że ktoś je terroryzuje czy prześladuje. Dlatego niezwykle ważne jest, aby dziecko wiedziało, co to znaczy być czyimś przyjacielem i być dla kogoś przyjaznym.

Dziecko może zacząć prześladować czy terroryzować inne dzieci z różnych powodów. Czasami taki „prześladowca” myśli, że to tylko żarty, czasami jest po prostu na kogoś zły – najczęściej jednak chodzi o to, że ktoś jest inny, że różni się od niego.

Podejrzenie, że dziecko jest ofiarą prześladowania, jest dla rodziców bardzo przygnębiające. Nikt nie zna twojego dziecka tak, jak ty – możesz na przykład obserwować niepokojące zmiany w jego zachowaniu. Dziecko może zacząć się wycofywać, nie chce bawić się z innymi – albo przeciwnie, staje się nagle agresywne.

Jeśli twoje dziecko rzeczywiście jest prześladowane w szkole czy przedszkolu – nie wpadaj w panikę. Twoim podstawowym zadaniem jest słuchać, uspokajać i zapewniać, że sytuacja poprawi się, kiedy podejmie się odpowiednie działania. Przede wszystkim dziecko musi mieć pewność, że postępuje słusznie przychodząc do ciebie po pomoc.

Ważne, aby w takiej sytuacji prowadzić staranne notatki dotyczące tego typu incydentów – w ten sposób łatwiej dostrzec powtarzające się schematy. Jeśli takie zachowanie ma miejsce w przedszkolu czy szkole, porozmawiaj z nauczycielami, zgłoś swoje obawy i zapytaj, czy nie zauważyli nic niepokojącego. Nauczyciele i pracownicy szkół i przedszkoli mają obowiązek walczyć z prześladowaniem i powinni takie sygnały potraktować bardzo poważnie. Kiedy mamy do czynienia z dzieckiem prześladującym inne dzieci, zawsze lepiej jest działać przez osoby trzecie – bo rodzice dziecka oskarżonego o takie zachowanie mogą przyjmować postawę obronną.

Istnieją organizacje zajmujące się zwalczaniem prześladowania i znęcania się – mogą one udzielić rodzicom wielu praktycznych porad i skierować ich do instytucji, u których można szukać pomocy.

Jeśli podejrzewasz, że to twoje dziecko jest prześladowcą, bardzo ważne jest, aby powiedzieć mu jednoznacznie, że takie zachowanie jest niewłaściwe i że może być źródłem cierpienia i krzywdy. Warto także porozmawiać o tym, co to znaczy przyjaźń, jak być przyjacielem – i o tym, że ludzie mogą się od siebie różnić.

Najważniejsze jest jednak to, że dzieci uczą się szanowania innych i rozwiązywania konfliktów przede wszystkim obserwując zachowania i naśladując przykłady, jakie dają im dorośli. Jeśli dziecko widzi, że jego rodzice potrafią spokojnie i skutecznie rozwiązywać konflikty – najprawdopodobniej ono także posiądzie tę ważną, życiową umiejętność.